Nudge (duwtje, stoot)

Richard Thaler schreef getiteld Nudge: Improving Decisions about Health, Wealth and Happiness. In Nudge ondergraven Sunstein en Thaler ons beeld van de mens als homo economicus die rationeel kiest en louter wordt gedreven door eigenbelang. Bij alles wat we doen, zo leggen Thaler en Sunstein uit aan de hand van gedragswetenschappelijk onderzoek, worden we ongewis beïnvloed door onze omgeving en onze psyche. Daarbij hebben we een gebrek aan zelfbeheersing en lijden we aan chronische zelfoverschatting. Het gevolg is dat we allerlei keuzes maken die in de ogen van de auteurs ten koste gaan van onze eigen welvaart en gezondheid. We eten te veel, sparen te weinig, sluiten riskante leningen af en zijn te lui om ons te melden als orgaandonor. Volgens het duo moet een overheid haar voordeel doen met deze kennis. Door invloeden op het gedrag van mensen strategisch in te zetten – Sunstein en Thaler noemen dit keuzearchitectuur – kan gewenst gedrag bevorderd worden.
Een van de voorbeelden waarmee de auteurs hun idee uitleggen is een Nederlandse uitvinding: de afbeelding van een vlieg in de hangtoiletten van de mannen-wc. De mens (of in ieder geval de man) zit zo in elkaar dat hij zijn straal graag op de vlieg richt. Schonere toiletten zijn het gevolg. De vlieg is oneindig veel effectiever dan een tegeltje met een appèl om het toilet schoon te houden.
Het voorbeeld is wat flauw, maar geeft wel aan hoe Sunstein en Thaler tegen gedragsbeïnvloeding aankijken: als je weet hoe gedrag werkt, kun je mensen zachtjes in een bepaalde richting sturen (nudge betekent duwtje). Nog een voorbeeld: als mensen veel energie gebruiken, vertel je ze dat hun buren minder stoken. Het stellen van een norm beïnvloedt namelijk sterk het individuele gedrag.
In hun boek presenteren Thaler en Sunstein een paar dozijn nudges. Veel daarvan zijn weinig opzienbarend. Je hoeft geen gedragsexpert te zijn om te bedenken dat als je in de kantine het fruit voor de toetjes zet, mensen eerder ‘de gezonde keuze’ zullen maken. Andere nudges zijn subtieler. Zo denken Thaler en Sunstein mensen te kunnen laten stoppen met roken door ze een programma aan te bieden waarbij ze elke maand het bedrag dat ze aan sigaretten uitgeven op een rekening kunnen storten. Na een half jaar wordt het geld teruggestort als de persoon niet heeft gerookt. Is er toch gerookt? Dan gaat het geld naar de kankerbestrijding. Zelfbinding noemen Thaler en Sunstein het.
Zij gebruiken hun pakket aan nudges om een nieuwe politieke filosofie te lanceren: het libertair paternalisme. Het uitgangspunt van libertair paternalisme is eenvoudig: het is voor de overheid mogelijk het gedrag van haar burgers te sturen zonder overmatige inperking van individuele autonomie. Om bij de plassticker te blijven: niemand dwingt de man tot recht plassen, maar hij wordt er wel toe aangezet door het plaatsen van een sticker. Een serieuzere toepassing van keuzearchitectuur: mensen houden niet van veranderen, dus door iedereen automatisch ergens voor in te schrijven (orgaandonatie, pensioenregeling) tenzij ze bezwaar maken, krijg je veel meer mensen mee. 

WRR