2004: Zelfcontrole kost helemaal geen energie

Wilskracht
Niet sterk maar slim zijn
Stoppen met nagelbijten of roken is vooral zo moeilijk omdat iedereen dénkt dat het zo moeilijk is, zeggen Maastrichtse psychologen. Als die verwachting verandert, verbetert de prestatie.
Vijftien minuten krijgt ze om een volle zaal ervan te overtuigen dat de wereld ongelijk heeft. ‘Zelfcontrole kost helemaal geen energie’ luidt de titel van haar presentatie. Wat je volgens Carolien Martijn wél nodig hebt om te stoppen met nagelbijten, snoepen of roken, is een andere manier van denken. “Zelfbeheersing draait om het onderdrukken van impulsen en het weerstaan van plezier op de korte termijn, meestal voor winst op de langere termijn,” zegt dr. Carolien Martijn vandaag op het symposium Bessensap, een jaarlijkse ontmoeting tussen wetenschap en pers. “Het idee is dat die zelfbeheersing energie kost, en dat die energie op een gegeven moment opraakt.” Keer op keer wordt dat idee bevestigd, ook in de eigen onderzoeken van Martijn, experimenteel psycholoog aan de Universiteit Maastricht,. “Als mensen naar een erg vies filmpje kijken – bijvoorbeeld van iemand die overgeeft en dat ook weer opeet – zonder dat ze een spier mogen vertrekken, dan kost dat veel zelfbeheersing. Geef je ze daarna een handknijper – waarin men gemiddeld zo’n dertig seconden knijpt – dan houden ze dat ineens zes seconden minder lang vol. Terwijl mensen die hun walging gewoon mochten uiten, niet achteruit gaan.” “Het effect bestaat, maar om dat in termen van energievoorraden uit te leggen is een vaag en metafysisch idee, een restant van Freud.” Volgens Martijn is het probleem niet de wilsuitputting, maar de verwáchting van wilsuitputting. “Iedereen is ervan overtuigd (‘als je lijnt wordt je chagrijnig en kun je je niet concentreren’) en het wordt overal bevestigd, tot in volkswijsheden aan toe (‘de boog kan niet altijd gespannen staan’). Als je stopt met roken verwácht je al dat het moeilijker is dan het beklimmen van de Himalaya.” Dus wat deden Carolien Martijn en promovendus Hugo Alberts: ze manipuleerden die verwachting. Opnieuw vroegen ze aan mensen om zonder emoties te tonen naar het weerzinwekkende filmpje te kijken. Ze vertelden er nu echter bij dat ‘onderzoek heeft aangetoond dat mensen na een emotionele inspanning het vaak beter doen op fysieke taken’. Of: ‘het lijkt nu of je heel moe bent, maar uit onderzoek blijkt dat nog heel veel kan.’ Mét die mededeling kneep men vijftien seconden langer. Ook zeiden ze spontaan dat ze zich wel energiek voelden, dat die onderzoeken kloppen en dat je inderdaad meer kan dan je denkt. Subtielere methoden werkten ook. Tussen vieze film en handknijper beoordeelde een deel van de groep een tekst over Gerard van Velde die dankzij zijn enorme doorzettingsvermogen Olympisch schaatskampioen werd. Of op de computer verscheen ‘per ongeluk’ een screensaver: een man in pak die triomfantelijk over de finish rent, met de tekst ‘you-can-do-it.com’. Niemand legde het verband met het experiment, maar allen presteerden beter dan de mensen die slechts neutrale teksten zagen. Als Martijn gelijk heeft en verwachtingen belangrijk zijn voor doorzettingsvermogen, belangrijker dan energie, dan heeft dat grote gevolgen. “Wie bijvoorbeeld stopt met roken, krijgt vaak het advies om het rustig aan te doen; je hebt die energie immers nodig voor het stoppen.” Zinvoller is het, zegt Martijn, om de gedachte dat zelfcontrole energie kost – en die bovendien impliceert dat zelfcontrole niet lukt op momenten dat je moe bent – juist te ontkrachten en te vervangen door ideeën of afleidingen die wél helpen. “Ik moet oppassen dat ik niet de Emile Ratelband van de psychologie lijk,” zegt Martijn, “maar als je iets écht wil, dan kun je die wil het best gebruiken om een goede strategie te kiezen. Het gaat niet om energie, maar om strategie.” Simone de Schipper Carolien Martijn: Zelfcontrole kost helemaal geen energie. Presentatie op Bessensap, een jaarlijkse ontmoeting van wetenschap met pers, georganiseerd door NWO en de Vereniging Wetenschapsjournalisten Nederland (Nemo, 18 mei 2004).
Deel