Ben Tiggelaar | pagina 16 - 17
Veel personen die ik in mijn werk ontmoet – managers, ondernemers en andere mensen met ambitie – hebben een groot vertrouwen in de menselijke wil. Onbelemmerd door kennis van psychologische zaken, denken ze dat hun wil de voorbode is van mooie resultaten. Ik geloof er niet in. Als wij mensen het echt moesten hebben van onze wilskracht, waren we reddeloos verloren.
Wilskracht is de enige gedragstheorie die veel mensen kennen. Je doet iets omdat je het wil. En als je iets niet wilt, doe je het niet. Klaar.
Zo duiden veel mensen de dingen die gebeuren. Bijvoorbeeld in hun loopbaan. Dat jij succesvol bent komt omdat je dat heel graag wilde en er toen voor ging knokken. En iemand die minder succes heeft, wilde het blijkbaar minder hard. Logisch.
Maar psychologen kijken naar meer aandrijvingen van gedrag. Ja, aan de ene kant zijn we in staat om ons gedrag bewust, gepland te managen: wilskracht. Maar een veel groter deel van ons handelen komt tot stand op basis van prikkels in de directe omgeving, waarop wij volautomatisch, vaak onbewust reageren. Van een groter bord eet je meer. Als mensen om je heen vriendelijk knikken, praat je langer door.
En wanneer je al bewust iets gaat willen, komt ook dat vaak door de kenmerken van de situatie waarin je verkeert. Pas als de benzine van je auto bijna op is, wil je naar een pomp. Sterker nog: als het reservelampje brandt, is het heel moeilijk om niet te willen tanken.
Goed, zeggen sommige vrienden... Dus de meeste mensen vertrouwen te veel op wilskracht en snappen niet dat hun gedrag vooral bestaat uit automatisch reageren op prikkels in de omgeving. So what.
Mag ik even? De komende jaren zullen heel wat politici betogen dat mensen veel meer zelf kunnen dan ze denken. Als ze maar echt willen. Een mythe die goed van pas komt in tijden van bezuiniging.
In 2014 gaan weer talloze bedrijven een mislukt veranderproces in, omdat van medewerkers wordt gevraagd dat ze ‘op wilskracht’ hun gedrag veranderen, binnen een sociale en fysieke werkomgeving die gewoon hetzelfde blijft. Wat een lijdensweg.
Nog een paar weken en dan gaan er tienduizenden mensen diëten op wilskracht. Door minder te eten daalt het glucoseniveau in hun bloed, waardoor hun vermogen tot zelfregulering vaak zover afneemt dat ze het dieet niet volhouden. Wat een triestigheid. Een kleiner servies aanschaffen heeft -bewezen- meer effect.
Nog eentje? Psycholoog Shai Danziger en collega’s onderzochten ruim 1.100 gerechtelijke beslissingen over voorwaardelijke invrijheidsstelling. Hun analyse laat zien dat rechters wanneer ze toe zijn aan een pauze en een maaltijd, volautomatisch voor de veilige weg kiezen bij dit soort complexe beslissingen. Resultaat: vlak na een pauze heb je circa 65 procent kans op vervroegde vrijlating. Vlak voor een pauze ongeveer 0 procent. Rechters willen dit niet. Maar ze doen het wel.
Dus? We zijn allemaal verstandelijk beperkt. Kennis van onze tekortkomingen kan helpen om een prettiger leven te leiden, bevrijd van teveel pretenties, en te zoeken naar slimmere oplossingen. Natuurlijk komt dit soort kennis ons niet goed uit. Geldt ook voor mij. Ik zou ook liever populaire stukjes schrijven met teksten als ‘willen is kunnen’. Maar dat is hardop liegen en op de een of andere manier kan ik mijn geest net niet ver genoeg tweaken om dat vrijwillig binnen mijn eigen vakgebied te doen.
